Edebiyatımızda İlkler

Konu: Edebiyatımızda İlkler Cuma Ekim 03, 2008 10:12 am

GAZETE
İlk özel Türkçe gazete Tercüman-ı Ahval ‘n çıkarılması 1860’da (Şinasi ile Agah Efendi)
İlk resmi Türkçe gazete Takvim-i Vakayi (1831)
İlk yarı resmi gazete Ceride-i Havadis(1840)dır (İngilizler)
Türk Edebiyatı’nda bilinen ilk çocuk gazetesi Çocuklar İçin Mümeyyiz’dir.
İlk mizah dergisi “Diyojen” Teodar Kasap çıkarmıştır(1869)
Hazine-i Evrak ilk edebiyat dergimizdir.
En uzun ömürlü edebiyat dergimiz 1933 yılında çıkmaya başlayan Varlık Dergisi'dir.
İlk dergi örneği Münif paşanın çıkardığı Mecmua-i Fünun’dur (1861)
En uzun ömürlü edebiyat dergimiz 1933 yılında çıkmaya başlayan Varlık Dergisi’dir.

ROMAN
Batılı tekniği uygun ilk roman :Halit Ziya Uşaklıgil/Aşk-ı memnu
İlk çeviri roman :Yusuf Kamil Paşa/ Fenelon’dan Telemak /1859
Dünya edebiyatındaki ilk modern roman :Cervantes/Don Kişot
Kurtuluş savaşımızı doğrudan işleyen roman :Ateşten Gömlek
En başarılı psikolojik roman yazarımız: P.Safa / 9.Hariciye koğuşu
Edebiyatımızda ilk roman, Taaşşuk-u Talat-ı Fitnat’tır.(1872)
Edebiyatımızda ilk köy romanı, Nabizade Nazım’ın “Karabibik” adlı eseridir. (1890)
Edebiyatımızdaki ilk realist romancı Recaizade Mahmut Ekrem’dir.
İlk naturalist eserimizin yazarı Nabızade Nazım / Zehra
Edebiyatımızdaki ilk psikolojik roman denemesi Nabizade Nazım’ın Zehra adlı eseridir.
İlk tezli(bir görünüşü savuran ) Nabızade nazımın Zehrası’dır(1896)
Türk Edebiyatı’nda iç monolog tarzı yazılmış ilk roman Bir Düğün Gecesi’dir.(A.Ağaoğlu)
İlk yerli çizgi roman, Türk Kahramanı Köroğlu’dur.(1953)
Ülkemizde ilk çocuk çizgi roman türü Kara Maske’dir.(1943)
Dünyada ilk özgün çizgi roman New Fund’dur.(1935)
İlk yerli çizgi roman Türk Kahramanı Köroğlu’dur.
Ülkemizdeki ilk çocuk çizgi roman türü Kara Maske’dir.
Dünyadaki ilk kadın romancı Afraben’dir (Afrahat)
Dünya edebiyatındaki ilk realist roman Madama Bovary’dir.
Edebiyatımızdaki ilk çağdaş roman Mai ve Siyah'tır.(Halit Ziya)
İlk Edebi roman örneği Namık Kemalin İntibah yada Sergüzeşt-i Ali adlı eseridir(1876)
İlk tarihsel konulu (TARİHİ) romanımız Namık Kemal’inCezmisidir (1880) .Bu eser konusunu Türk İran savaşlarından alır.
İlk realist roman örneği Recaizade Mahmut Ekremin yazdığı Araba Sevdası'dır.(1896)
İlk pskolojik roman örneği Servet-i Fünun sanatçısı Mehmet Rauf’un Eylül’üdür(1901) .
İlk kadın romancımız Fatma Aliye Hanımdır. Bu sanatçının Muhadarat (1872)adlı romanı en önemli eseridir.
Türk Edebiyatı’nda ilk post-modern roman Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar’ı

HİKAYE
Dünya edebiyatındaki ilk hikayeci ve eseri: Boccaio Decamkeron
İlk hikaye örneklerini Tanzimat sanatçısı Ahmet Mithat Efendi Letaif-i Rivayet (söylene gelen güzel hikayeler) adıyla verilmiştir.Bu öyküler 1870-1895 arasında 25 cilt olarak basılmıştır.
Türk Edebiyatı'nda yayınlanmış ilk öykü kitabı Emin Nihat Tarlan'ın Müsameratname'dir.(1872)
Konuşma diliyle yazılmış ilk hikayenin yazarı: Ömer Seyfettin
Hikayede gerçek anlamda ilk kez Anadolu'yu işleyen: Refik Halit Karay
Basılan ilk küçük hikaye kitabı Küçük Şeyler'dir.(S.Sezai,ilk gerçekçi hikaye)
Dünyada ilk özgün çizgi macera hikayesi Dick Tracy’dir.(Chester Gould)
Batılı anlamdaki ilk öykü örneklerini ise Sami paşazade Sezai “küçük şeyler”adlı eseriyle ortaya koymuştur (1892)

TİYATRO
İlk yerli tiyatro eseri (Batılı anlamda):Şinasi / Şair Evlenmesi /1859
Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro eseri:A.Hamit/Nesteren
Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro eseri Binnaz'dır.(Y.Ziya Ortaç)
Sahnelenen ilk tiyatro: Namık Kemal / Vatan yahut Silistre
Bizde epik tiyatro türünün kurucusu: Haldun Taner
İlk epik tiyatro örneği Cumhuriyet döneminde Haldun Taner ‘n yazdığı Keşanlı Ali Destanı’dır.(1964)
Aruzla yazılan ilk manzum tiyatro eseri Eşber'dir.(A.Hamit Tarhan )
Ülkemizdeki ilk müslüman kadın tiyatrocu Afife Jale'dir.
İlk tiyatro çevrilerini ve uyarmaları Tanzimat sanatçısı Ahmet Vefik Paşa Fransız Moliere’den yapmıştır.(1869)
Komedi türünün ilk büyük ustası: Aristophanes
Trajedi türünün ilk büyük ustası: Aiskylos
Victor Hugo “Cromwel” adlı eserinin ön sözünde ilk kez dram türünün özelliklerini ortaya koymuştur.

ŞİİR
İlk şiir çevirisini yapan Şinasi
İlk şiir çevirileri Fenalon’dan(1859)
Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan :Mehmet Emin Yurdakul
Kafiyeyi şiire serperek klasik nazım şekillerinden farklı ilk örnekleri veren: TEVFİK FİKRET
İlk didaktik şiir örneğimiz ve aruzla yazılan ilk eserimiz: Kutadgu Bilig
İlk köy şiiri: Muallim Naci / Köylü Kızların Şarkısı
İlk çocuk şiirlerini yazan: Tevfik Fikret / Şermin
Türk Edebiyatı'nda mensur şiir yazımı ilk defa Halit Ziya ile başlar. İlk mensur şiir örneklerini Halit Ziya Uşaklıgil “mensur şiirler “ adlı eseriyle verilmiştir.
İlk mensur şiir yazarı R.Mahmut Ekrem'dir.
Yahya Kemal bütün şiirlerini aruzla yazmıştır ,yalnız Ok şiiri hece vezni ile yazmıştır.
Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan sanatçımız M.Emin Yurdakul'dur.
Serbest müstezatı aruzla deneyen ilk şairimiz Tevfik Fikret'tir.
Şiirde noktalama işaretini ilk kez kullanan Servet-i Fünun sanatçısı Tevfik Fikret'tir.
Şiirleri elimizde bulunan ilk Türk şairi Aprunçur Tigin (8y.y) dir. Türk şiirinin en eski lirik şiir örneğini vermiştir. Uygurların ilk döneminde eser veren bu sanatçı Maniheizm’den etkilenmiştir.
Türk Edebiyatının tasavvuf alanında şiirler yazan ilk şairi Ahmet Yesevi’dir. (1166). (tekke şiirinin babası)
Uyaksız ilk şiir örneğini Edebiyatımızda Abdülhak Hamit Tahran yazmıştır (Validem 1963)
Divan şiirinin ilk şairi ve kurucusu Hoca Dehhanı dir 13.yy’de.
İlk pastoral şiir örneklerini modern Türk edebiyatında Abdülhak Hamit Tahran “sahra” adlı eserinde verilmiştir. (1878)
İlk antoloji “Harabat”tır. (1874) Ziya paşa bu eserinde Divan şairinin şiirlerine yer vermiştir
Edebiyatımızdaki ilk antoloji Harabat'tır.(Z.Paşa)
Divan Edebiyatı'nın son büyük şairi ise Şeyh Galip'tir.

GENEL (KİŞİLER)

Edebiyat kelimesini bizde ilk kullanan: Şinasi
Edebiyatımızdaki ilk eleştirmen Namık Kemal’dir.
Türk Edebiyatı’nda post-modern tarzda eser veren ilk yazarımız Oğuz Atay’dır
Edebiyatımızda objektif eleştirinin nasıl olacağını ilk açıklayan:R. Mahmut Ekrem
Edebiyatımızdaki milli dönemin açılmasına öncülük eden: Mehmet Emin Yurdakul
Bilinen ilk Türk yazarı Yollug Tigin’dir.
Aşık Veysel ilk olarak A.Kutsi Tecer tarafından Türk halkına tanıtılmıştır.
İlk edebi topluluk Servet-i Fünun'dur.
İlk divan sahibi sanatçımız Yunus Emre'dir.
Aydınlar arasında heceyi ilk kez deneyen sanatçı M.Emin Yurdakul'dur
Türk masalları ilk defa yurt dışında 16.Lui döneminde Fransa’da yayınlanmıştır.
Türk masallarını ilk defa derleyen İ.Kunoş adlı Macar bilim adamıdır.
Dünyada ilk kez resimle yazıyı birleştiren, konuşma balonları hazırlayan ressam William Hogarth’tır.(1697-1908)
İlk Türk sosyologu Ziya Gökalp’tir.
İlk edebi tartışma Ziya Paşa ile Namık Kemal arasında olmuştur.
Nobel edebiyat ödülünü ilk kez İsviçre kazandı.
Edebiyatımızda anjanbemanı ilk kez Tevfik Fikret kullanmıştır.
Nobel Edebiyat Ödülü alan ilk Müslüman yazar Necip Mahfuz’dur. (Kayra)
Dünyada bilinen en uzun destan Kırgızlar’ın Manas Destanı’dır.
Edebiyatımızda serbest vezni ilk kez Nazım Hikmet kullanmıştır.(1929)
Hayat hikâyesini İngilizce yazan ilk yazarımız Halide Edip Adıvar’dır.
Türkiye’de kurulan ilk kadın derneği kurucularından biri Halide Edip Adıvar’dır.
Atatürk’e muhalefet olan ilk kadınlarımızdan biri Halide Edip Adıvar’dır.
Sürgüne gönderilen ilk kadınlarımızdan biri Halide Edip Adıvar’dır.
İlk Türk gazeteci Şinasi
GENEL (ESERLER)
Edebiyatımızda noktalama işaretini, ilk kez Şinasi 'Şair Evlenmesi'nde kullanmıştır.
Edebiyatımızda ilk makaleyi Şinasi yazmıştır.(Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi)
Edebiyatımızdaki ilk atasözleri kitabı Durub-ı Emsal-i Osmaniye'dir.(Şinasi)
İlk bibliyografya:Keşfü’z Zünun /Katip Çelebi
Edebiyatımızda anı(hatıra) türünün ilk örneği Moğol imparatorluğunun kurucusu Babür Şah’ın(1488-1530) Babürname (vakayi) adlı eseridir.
İlk tezkire :Ali Şir Nevai /Mecalisün Nefais
Edebiyatımızda şairlerle ilgili ilk biyografik eser (ilk şairler tezkiresi) çağatay şairi Ali Şir Nevai'nin (1441 - 1501) Mecalis- ün Nefais adlı kitabıdır. Anadolu Türkleri edebiyatında ise ilk tezkire örneği Edirneli Sehi Bey'in Heşt Behişt adlı eseridir (16. yüzyıl).
İlk Türkçe yazılan ilk kitap (elle yazılarak çoğaltılmıştır):Kutadgu Bilig
İlk siyasetname :Kutadgu Bilig
Kutadgu Bilig ilk Türk dünyası ansiklopedisidir.
Edebiyatımızın ilk mesnevisi Yusuf Has Hacip’in 11.yy’da yazdığı Kutadgu Bilig’dir.
İlk seyahatname : MİR’ATÜL MEMALİK / SEYDİ ALİ REİS
Edebiyatımızda gezi türleri ile ilgili ilk eser ise Evliya çelebi’nin(1611-1682) seyahat name adlı eseridir.
Batılı anlamda ilk günlük “seyahat Jurnali”(1827) Bu eserin yazarı Direktör Ali beydir.
Türkçenin ilk dil bilgisi kitabı: Süleyman paşa / SARF-ı TÜRKİ
İlk makale örneği “Mukaddime” Tercüman-ı Ahval’da yayımlanmıştır (1860) (Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi)
İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi: Kamus'ul Alam
Türk dilinin ilk ansiklopedik sözlüğü Kaşgarlı Mahmut’un 11.yy’da yazdığı Divan-ı Lügati Türk adlı eseridir.
Türk dilinin ilk dilbilgisi (gramer) kitabı Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügati Türk adlı eseridir
İlk Türkçe sözlük: Şemsettin Sami: Kamus-ı Türki
İlk özdeyiş örneklerini veren: Ali Bey / Lehçet’ül Hakayık
Edebiyatımızda şairlerle ilgili ilk biyografik eser Çagatay Şairi Ali Şir Nevai’nin (1441-1501) Mecalis-ün Nefais adlı kitabıdır.Anadolu Türkleri Edebiyatın’da ise İlk tezkire örneği Edirneli Sahi Beyin Heşt Behişt adlı eseridir.
Edebiyatımızda ilk Fabl örneği Şeyhi(1371-1431)nin Harnamesi sayılabilir
İlk Fabl çevirileri Fransız şairi La Fontaine’den (1859)
Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin :Orhun Abideleri Türk Edebiyatının ilk yazılı ürünleri M.S sekizinci yüzyılda ortaya konan Orhun yazıtlarıdır.Bu yazıtlar Edebiyatımızdaki ilk söylev eseri sayılabilir. Orhun yazıtlarını ilk kez okuyup çözümleyen kişi Danimarkalı bilgin Thomsan’dır. Türkler'in kullandığı ilk alfabe Göktürk Alfabesi'dir. Bilinen ilk Türk yazarı Yollug Tigin’dir.
İlk eleştiri yazısı Tahrib-i Harabat (1885)Namık Kemalin ‘dir.Namık Kemal bu eserinde Ziya Paşanın Harabat adlı Divan şiiri antolojisinde savunduğu düşünceleri eleştirir.
İlk Türk destanı: Alp Er Tunga Destanı
Dünyanın bilinen ilk destanı:Sümerlerin Gılgamış Destanı
Dünyanın halen yaşayan ,en büyük ve ilk Müslüman Türk Destanı: Kırgızların Manas Destanı
Deneme türünün kurucusu: Montaigne
Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organı: Genç Kalemler
Matbaada basılan ilk kitabımız Vankulu Lügati'dir.
Türkiye’de lügat sözlük hakkında yazılan ilk lügat “Bir Lügat Bulamadım”ilk sözdır.(M.Doğan)
Edebiyatımızda çoçuklar üzerine yazılmış ilk eserler Nabi’nin Hayriye’si ve Sümbülzade Vehbi’nin Lütfiye’sidir.
İlk çocuk yayınımız ise Eftal ve Mümeyyiz’dir.(1869)
Türk Edebiyatı’nda yazıya geçirilen ilk masallar Billur Köşk Masalları’dır.

GENEL (TÜRLER)
Türk Edebiyatı'nda batıdan yapılan ilk fabl çevirisi Şinasi tarafından yapılmıştır.
İlk hamse yazarı: Ali Şir Nevai
İlk fıkra yazarı: Ahmet Rasim
İlk edebi bildiriyi yayımlayan topluluk:Fecr-i Ati Beyanname ile yayın hayatına giren ilk edebiyat topluluğu Fecr-i Ati'dir.
Cumhuriyet sonrası ilk beyanname yayınlayan edebi topluluk Yedi Meşaleciler’dir.
İlk Edebiyat tarihçimiz: Abdulhalim Memduh Efendi
Batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihçimiz: Fuat Köprülü
Divan Edebiyatında mahallileşme akımının temsilcisi: Nedim
Şarkı nazım şeklini icat eden: NEDİM
Türk Edebiyatı'ndaki ilk deneme yazarı Nurullah Ataç'tır.
Bizde batılı anlamda ilk eleştiriyi yazan:Namık Kemal
Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa
Türkçe'nin ilk gramer kitabını Baskakov yazmıştır.

» Edebiyatımızda İlkler-2